Şuan kullanmakta olduğumuz borsanın geçmişi bugünden tam 2000 yıl öncesine kadar dayanmaktadır. Tarımsal emtia, değerli maden ve taşların takas edilmesi, ardından pazar ve panayırların kurulması ve zamanla işin içine aracılarında girmesiyse ticari belge ve senelerin alınıp satılmasına kadar giden bir süreçten bahsediyoruz.
Dünyanın ilk ‘’borsası’’, milattan sonra 2 yy. Da kurulmuştur. Kütahya ilinin Çavdarhisar ilçesindeki ‘’macellum’’ olarak adlandırılan bir gıda pazarı olarak kurulmuştur. Borsanın temelleri her ne kadar burada atılmış olsa da ilk işlevsel borsada Belçika’nın Anvers şehrine 1487 yılında kurulmuştur. Belçika’daki bazı Yahudi ailelerin para ticaretini meslek haline getirmesi, ilk borsacılık faaliyetleri olarak adlandırılmaktadır.
15. Yüzyılda ise deniz ticaretinin gelişimi ile İngiltere, İspanya, İtalya ve Hollanda gibi krallıklar bir çok büyük ticaret merkezi kurmuşlardı. Burada gerçekleşen ticaretin büyük bir bölümü aracılar tarafından gerçekleştirilmekteydi. Aracıların üzerine binen fazla sorumluluk, ticari senetler ve kredi belgelerinin doğmasına sebep olmuştur. Ticari senetlerin ortaya çıkışıyla birlikte bu senetlerin el değiştirmesiyle ilgili bazı kurallarda beraberinde gelmiştir.
Borsanın tarihine bakıldığına kuruluşu gerçekleşen borsa merkezleri sırasıyla şu şekildedir;
- 16. Yüzyılın başlarında Amsterdam Borsası
- 16. Yüzyılın sonlarına doğru Lyon Borsası
- 18. Yüzyılda Londra’da Menkul Kıymetler Borsası
- 20 yüzyıl ABD New York Menkul Kıymetler Borsası
Biz Türklerin borsaya geçişi ise 3 farklı döneme ayrılmaktadır. Bunlar;
-
Osmanlı dönemi
Osmanlı imparatorluğunda menkul kıymetlerin başlangıcı olarak görüşülebilecek ilk işlemler Tanzimat dönemi sonrasında 1854 yılındaki Kırım Savaşı sonrasında yapılan borçlanmalara ait tahvillerin el değiştirmesi olarak gösterilmektedir. Bizans döneminde ticarete yön veren ve birçok tüccara ve bankere ev sahipliği yapmış olan Galata’da, 1854 yılında bir dernek kurulmuştur. Galata Bankerleri ismi verilen bu grup Havyar Han ve Komisyon Han’da faaliyetlerini göstermişlerdir. Bu derneğin kurulmasından 2 yıl sonra 1866 yılında ise alacaklı devletlerin baskılarıyla ilk resmi borsa olan ‘’Dersaadet Tahvilat Borsası’’ kurulmuştur. Bu borsa merkezi 1906 yılında alınan bir kararla ‘’Esham ve Tahvilat Borsası’’ haline getirilmiştir. Getirildiği bu haliyle uzun yıllar görevde kalmıştır.
-
Cumhuriyet dönemi
1922 yılında yapılan düzenleme ile günümüzde kullanan borsa sisteminin temelleri atılmıştır. 1927 yılında ise borsanın adı tekrar değiştirilerek ‘’Esham ve Tahvilat, Kambiyo ve Nukud Borsası’’ halini almıştır. 1929 yılında ise borsanın yeniden canlandırılması amacıyla çıkartılan 1447 sayılı kanun ile ‘’İstanbul Menkul Kıymetler ve Kambiyo Borsası’’ kurulmuştur. Son olarak 1929 yılında kurulan bu borsa, Osmanlı Dönemindeki borsanın devamı niteliğindedir.
1938 yılına gelindiğinde ise borsanın ismi yeniden revize edilmiştir. ‘’ Kambiyo, Esham ve Tahvilat Borsası’’ olarak adlandırılmıştır. Bu değişikliği takip eden ıl içerisinde çıkarılan Türk Parasının Kıymetini Koruma Kanunu ile kambiyo kontrolü getirilmiştir. Bu durum da Türk parasına dayalı çalışan İstanbul borsası oldukça ağır bir darbe olmuştur.
1938 yılında tek olan borsa taşınarak Ankara Ulusa yerleştirilmiştir. Bu taşınmanın ardından Ankara’nın siyasi merkez olmasına rağmen iş merkezi sıfatının bulunmaması nedeniyle yeterli verim alınamamıştır. Bu durum üzerine 1941 yılında yeniden İstanbul’a taşınılmıştır. 1938-1941 yılları Türk borsası için gerileme yılı olarak görülmektedir.
-
Yeni dönem
Yeni döneme geçiş ise 1981 yılında çıkarılan Sermaye Piyasası Kanunu ile başlamaktadır. Ayrıca bu yıl içerisinde menkul kıymetler borsası yeniden eski işleyen haline dönebilsin diye çalışmalar başlatılmıştır. 6 Ekim 1983 yılında borsaların kuruluş ve çalışmaları hakkında kanun hükmünde kararname çıkartılmıştır.
31 Ekim 1935 tarihinde ise İstanbul Menkul Kıymetler Borsası Yönetmeliği kabul edilmiştir. 26 Aralık 1985 yılında açılan IMKB, 2 Ocak 1986’da ilk seansını yapmıştır.
Yeni dönemin en önemli gelişim süreci ile dünya borsalarından geri kalmamak adına atılan adımlardır. Bunlar;
- 1991 tahvil ve bono piyasası kuruldu
- 1993 Rüçhan hakkı kupon pazar, yeni hisse pazarı, tahvil ve bono piyasası pazarı faaliyete geçmiştir
- 1994 kasım ayında pano sistemi kullanılarak hisse senetlerinin tamamı bilgisayar ortamında alım satıma başlamıştır.
- 2000 haziranında hisse senetleri piyasası uzaktan erişim projesi ile üyelerin merkez ofislerden İMKB hisse senedi sistemine al-sat emri iletilmesi sağlandı
- 2001 yılında hisse senedi piyasaları kademeli olarak EX-API’ye geçişe başladı.
- 2013 yılında İMKB, Borsa İstanbul olarak isim değiştirdi. Yeni bir vizyon edinerek dünya sistemlerine entegre olma yolunda gelişimini sürdürüyor.
